آيا زمان تغيير سرفصلهای رشته مهندسی کامپيوتر فرا نرسيده است؟

مقدمه :
همانگونه كه مي دانيد رشته مهندسي كامپيوتر در دو گرايش سخت افزار و نرم افزار در كشور در مقاطع كارداني ، ارشناسي و كارشناسي ارشد داراي دانشجويان و فارغ التحصيلان زيادي مي باشد و به جز چند دانشگاه معدود كشور كه در دو - سه سال گذشته رشته فناوري اطلاعات را ارئه داده اند ، ساير دانشگاهها كماكان در همان دو گرايش قديمي سخت افزار و نرم افزار دانشجو مي پذيرند و بيش از 90 درصد دانشجويان كشور هنوز در همين دو گرايش ، درس مي خوانند . در ابتداي شكل گيري اين دو گرايش - كه داراي قدمتي حدود 20 سال در كشور مي باشند- در ابتدا يك سري دروس پايه تدوين شد كه با علوم كامپيوتري آن زمان متناسب بود ولي با گذشت زمان ، علم كامپيوتر با سرعتي باورنكردني پيشرقت كرد ولي دروسي كه در دانشگاههاي كشور تدريس مي شد ، ثابت و استوار بر جاي خود باقي ماندند !
كدام دروس اين رشته ها قديمي شده اند ؟
سئوال فوق برای دانشجویان و فارغ التحصیلان رشته مهندسی کامپیوتر یادآور مسائل و مشکلات زیادی است ! هر متخصص یا محقق مستقل و بدون وابستگی خاص ، می تواند این موضوع را تایید کند که دروس و سرفصل های رشته مهندسی کامپیوتر در هر دو گرایش سخت افزار و نرم افزار ، بسیار قدیمی و فرسوده است . اکنون چند نسل از زبانهای برنامه نویسی ( مثل پاسكال و C ) که در این دو گرایش تدریس می شود ، گذشته است ، شبکه های کامپیوتری نسبت به آنچه در این دو گرایش تعریف و تدریس می شود ، بسیار گسترده تر شده است و تكنولو‍ ژيهاي مورد بحث در كتاب دانشگاهي شبكه هاي كامپيوتري عملا منسوخ و غير قابل استفاده مي باشند . در بخش سيستم عامل گمان مي كنم همگان معترف باشيم كه سیتم عاملهای جدیدتر از Windows 98 نیز به بازار آمده اند !!! ( مگر نه ؟ ) به راستی امروزه "زبان اسمبلی" یا " داده های گسسته" یا "نظریه زبانها و ماشینها" به کدام بخش از فناوری اطلاعات و ارتباطات مرتبط است؟ و یا چند صدم درصد از پردازنده های مورد استفاده از در دنياي صنعت و فناوري از سری Z80 می باشد ؟ اگر یک آمار از نرم افزارهایی که شرکتهای فعال در زمینه کامپیوتر از آنها استفاده می کنند ، تهیه نماییم ، متوجه می شویم که کمتر از 5 درصد از آنها از دروسی که در حال حاضر در رشته مهندسی کامپیوتر در کشور تدریس می شود ، استفاده می کنند و می توان گفت که بقیه 95 درصد این دروس بدون استفاده و کاربرد عملي است !!!
پس افراد فعال در اين حوزه ، دانش خود را از چه منابعي بدست مي آورند ؟
فارغ التحصيلان و دانشجویان بخت برگشته این دو گرایش ، بعد از فارغ التحصیلی ( حتی اگر با معدل خوبی هم فارغ التحصیل شوند ) تازه متوجه مي شوند كه چيز زيادي بلد نيستند و 2 راه بيشتر ندارند يا باید در دوره های بين المللي شركتهايي چون مایکروسافت ( MCSE ، MCSD و ... ) يا سيسكو ( CCNA و CCNP ) شرکت کنند و یا به سراغ موسساتی همچون Aptech ، NIIT ، Cambridge و ... که به کشورهایی چون مالزی ، هندوستان و انگلستان و سوئیس وابسته هستند ، بروند و در دوره هاي 2 يا چند ساله آنها شركت كنند . این موسسات با انجام یک سری تحقیقات و پژو هشها و تدوین سرفصلهای جدید و همچنین آماده سازی مواد کمک آموزشی مانند CD ، فایلهای Power Point و امتحانات Online ، توانسته اند محیطی ایجاد نمایند که دانشجو با کمی پشتکار می تواند در عرض 2 سال به مهارتهایی بسیار فراتر از مهارتهای یک مهندس کامپیوتر ( که 4 سال درس خوانده است ) برسند !!! البته برخي نيز خود رياضت تحقيق و مطالعه را به جان مي خرند و به شيوه Self Study ( خود مطالعه كن! ) عمل مي كنند. برخي نيز دانش خود را مديون همكاران خود در محيطهاي كاري مي باشند !
چرا سرفصلها عوض نمی شوند ؟ مشکل از کجاست؟
حدود دوازده سال پيش (سال 1374 ) وزارت علوم ، با تغييرات اندکی در سرفصل دروس رشته مهندسی کامپيوتر ، واحدها و درسهای جدید اين رشته را اعلام نمود. در همان سال بسياری از کارشناسان و متخصصان عقيده داشتند که سرفصلهای جديد ، ناکارآمد و قديمی می باشد و دانشجوی اين رشته با اين وضعيت وقتی وارد دنيای کار می شود ، با مشکلات زيادی مواجه است . بعنوان مثال در سال 76 درسی به نام ذخيره و بازيابی اطلاعات وجو داشت که در آن نحوه ذخيره اطلاعات روی نوار (tape) تدريس مي شد ، ولي آن موقع حتي يك عدد tape هم در بازار وجود نداشت و CDROM جانشين تكنولوژيهاي قديمي تر شده بود . الان با گذشت 12 سال ، شاهد فناوريهايي چون DVD و يا Flash Disk هستيم ولي هنوز هيچ تغييری در محتوای درس ذخيره و بازيابي اطلاعات داده نشده است و هنوز هم همان درس با همان سرفصلها تدريس مي شود . درسهايی مثل پاسکال ، ساختمان های گسسته ، ساختمان داده و ... نيز همين وضعيت را دارند . جالب است بدانيد هنوز دانشجويان در درسهايي مانند پاسكال و يا C ++ ، مجبورند برای پرينت گرفتن از تکاليفشان از محيط DOS استفاده کنند !!!
وقتی با اساتید این رشته صحبت می کنیم ، آنها اظهار مي دارند كه موظف به تدريس سرفصلهاي ارائه شده توسط وزارت علوم هستند و خود نيز نسبت به ناكارآمدي اين دروس آگاه هستند !
دروس قديمي يا افكار قديمي ؟
‌ يكي از اساتيد رشته كامپيوتر خود اعتراف مي كرد كه اگر قرار باشد دروس جديد جايگزين دروس قديمي شوند ، با اين مشكل مواجه مي شوند كه بسياري از اعضاي هيات علمي دانشگاهها قادر به تدريس دروس جديد نيستند زيرا عملا سالها همان دروس قديمي را تدريس كرده اند . البته اين مشكل براحتي قابل حل است ، چون مي توان با برگزاري يك سري دوره هاي كوتاه مدت و يا در اختيار گذاشتن كتاب ، Ebook و منابع Online اين مشكل را حل كرد . ( براستي آيا وزارت علوم تا به حال از اين گونه فعاليتها انجام داده اند ؟ ! )
در حقيقت مي توان گفت افرادي در حال حاضر توانايي تدريس دروس جديد كامپيوتري را دارند كه اغلب داراي مدارك تحصيلي در سطح فوق ليسانس نمي باشند و دانشگاهها براي جذب اين افراد با مشكلات قانوني مواجه اند . ( البته تا جايي كه نگارنده اطلاع دارد ، دانشگاهها مي توانند از مدرسين حق التدريس براي اين امر استفاده كنند ، اما اين مسئله نيز دو مشكل اساسي دارد ، مشكل اول اينكه حق الزحمه مدرساني كه بصورت حق التدريس – و نه هيات علمي - در دانشگاهها تدريس مي كنند پايين است و شخصي كه براي ياد گيري يك تكنولوژي جديد هزينه هاي زيادي انجام داده است ، حاضر به كار كردن با اين سطح دستمزد ها نمي باشد و مشكل دوم اينكه در صورت استفاده از مدرسين غير عضو در هيات علمي ، آنگاه تكليف اعضاي هيات علمي دانشگاه چه مي شود ؟! ) البته يك مشكل كوچك! ديگر هم وجود دارد و آن اينست كه اصولا چه كسي يا چه مقامي ، مسئول تصميم گيري در اين مورد است و وقتي ملاك صحت عملكرد يك دانشگاه ، سرفصلهاي تدوين شده از طرف وزارت علوم مي باشد ، مدير يك دانشكده يا مثلا مدير گروه كامپيوتر يك دانشگاه ،‌ چقدر استقلال عمل دارد ؟
مشكل ديگر در دانشگاهها ، كمبود امكانات كارگاهي ( از قبيل كامپيوتر هاي جديد ، ابزار هاي جديد مانند Router ها ، سوئيچ ها ، انواع كابلها مثل فيبر نوري ، كمبود منابع معتبر نرم افزار ي – مثل سيستم عاملهاي داراي Licence - و ... ) مي باشد . گفتني است هنوز برخي از دانشگاههاي كشور از كامپيوترهاي Pentium III در كارگاههاي كامپيوتر خود استفاده مي كنند !!!
انتظار ...
حال سئوال اين است که آيا زمان آن نرسيده تا يک بازنگری عميق و کلی روی اين دروس انجام شود ؟ آيا دانشجوی امروز ما بعد از فارغ التحصيلی نبايد از اين همه هزينه مادي و معنوي كه پرداخت مي كند ، بهره اي ببرد ؟ براستی ما کجای اين دنيای فناوری اطلاعات قرار داريم ؟ تا کی بايد دانشجويان ما بعد از فارغ التحصيلی ، هزينه کنند و سر کلاسهای شبکه و مايکروسافت و سيسکو و ... بنشينند ؟ خروجی علم و دانش از اين دانشگاهها چيست ؟ تشكيل يك گروه كارشناسي براي تغيير سرفصلها و آماده سازي مواد كمك آموزشي (از جمله منابع Online ) چقدر هزينه دارد؟ آيا اين يك نياز فوري براي جامعه علمي كشور نمي باشد ؟ يعني ... يعني باز هم بايد انتظار بكشيم ؟ !!!