دانشچویان بی سواد می شوند!

افت تحصيلي در دانشگاه‌ها نگران‌كننده است. گواه اين ادعا، تشكيل كارگروهي در وزارت علوم است تا به بررسي دلايل افت تحصيلي دانشجويان بپردازد.

با اين كه وزارت علوم، تحقيقات و فناوري از رشد جايگاه علمي دانشگاه‌ها و ارتقاي كيفي مراكز آموزش عالي سخن مي‌گويد؛ چندي پيش سرپرست دفتر مركزي اين وزارتخانه از افت تحصيلي در دانشگاه‌ها ابراز نگراني كرد. حميد يعقوبي با بيان اين كه 30 درصد دانشجويان به رشته تحصيلي خود علاقه‌مند نيستند، از اجراي طرح پيشگيري از افت تحصيلي در وزارت علوم خبر داد و البته پس از اعلام اين خبر، با وجود اصرار برخي خبرنگاران، حاضر به ارائه اطلاعات بيشتر و مصاحبه با رسانه‌ها نشد. طي سال‌هاي اخير، وزارت علوم، افزايش ظرفيت در دانشگاه‌ها و يكسان شدن ظرفيت با تقاضا را از نقاط قوت عملكرد نظام آموزش عالي خوانده؛ در حالي كه به گفته همين مسوول، بسياري از داوطلبان، رشته تحصيلي خود را با علاقه انتخاب نمي‌كنند و به عبارت بهتر؛ هدف، تنها ورود به دانشگاه است.
اين مطلب را حتي محسن اسلامي، مديركل فرهنگي وزارت علوم «خطرناك» مي‌خواند كه دانشجو پس از ورود به دانشگاه، كار را تمام شده مي‌داند و در زمينه تلاش علمي به سمت سستي مي‌رود.

با اين حال نبود علاقه به رشته تحصيلي مي‌تواند تنها يكي از دلايل مهم بي‌انگيزگي و افت تحصيلي دانشجويان باشد و در اين پديده مي‌توان دلايل ديگري را جستجو كرد. در اين زمينه، مسوولان وزارت علوم صادقانه از عللي چون مدرك‌گرايي و خدمت سربازي و حتي افزايش افت تحصيلي در دانشگاه‌هاي غيرانتفاعي و دوره‌هاي شبانه كه دانشجوياني مجبور به پرداخت شهريه هستند، بيش از ديگر دوره‌ها خبر مي‌دهند.

در اين زمينه حتي حسن مسلمي‌ناييني، مديركل دانشجويان داخل در گفتگو با يكي از روزنامه‌ها به شيوه انتخاب رشته در آزمون ورود به دانشگاه خرده مي‌گيرد كه تنوعي كه در زمان انتخاب رشته تا 100 رشته در اختيار داوطلبان قرار مي‌گيرد، از ديگر عواملي است كه به نارضايتي دانشجو منجر مي‌شود. چون هنگام انتخاب رشته، داوطلب تا 100 رشته را برمي‌گزيند كه قطعا به بسياري از آنها علاقه‌مند نيست.

مجلس هم نگران است

مجلس اولين واكنش خود را نسبت به افت تحصيلي دانشجويان پس از انتشار اخبار در رسانه‌هاي مكتوب از دي ماه امسال آشكار كرد؛ به طوري كه اعضاي كميسيون آموزش و تحقيقات مجلس، دعوت از مسوولان وزارت علوم را براي توضيح و پاسخ وضعيت نگران‌كننده افت تحصيلي در ميان دانشجويان، سرلوحه كار خود قرار دادند.

علي كريمي‌‌فيروزجاني يكي از همين نمايندگان است كه بر ارائه آمار افت تحصيلي تاكيد مي‌كند؛ به عقيده وي، اگر حوزه مشاوره در دوره متوسطه فعال باشد و خانواده‌ها و مسوولان آموزش و پرورش و وزارت علوم درباره رشته‌هاي دانشگاهي به داوطلبان آگاهي بدهند، مي‌توان از افت تحصيلي كاست.

ابهام در آينده شغلي

اما افت تحصيلي در دانشگاه‌ها دلايل ديگري هم دارد، از جمله اين كه جعفر توفيقي، وزير سابق علوم و تحقيقات به خبرگزاري مهر مي‌گويد: در شرايطي هستيم كه ظرفيت دانشجو افزايش يافته ولي دانشگاه‌ها زياد نشده و استاد، كلاس و امكانات آزمايشگاهي با رشته‌هاي دانشجويي هماهنگ نيست. از طرفي دانشجو نسبت به قبل در كنار تحصيل بيشتر به كار مي‌پردازد و به دليل مسائل كسب درآمد، دانشجويان از حالت تحصيل تمام‌وقت خارج مي‌‌شوند، بنابراين نيازهاي اقتصادي و تلاش براي تامين هزينه تحصيل، دانشجو را به اين سمت مي‌برد تا كمتر به تحصيل توجه كند. توفيقي كه مدت‌هاست در دانشگاه تدريس مي‌كند، عقيده دارد كه دانشجو، آينده شغلي روشني نمي‌بيند، بنابراين تمايل چنداني به فارغ‌التحصيلي و كيفيت تحصيل ندارد.

دانشگاه توده‌اي نه دانشگاه نخبگان

به‌رغم اصرار وزارت علوم بر افزايش ظرفيت دانشگاه‌ها و تلاش براي پاسخگويي به تمام نيازهاي تحصيلي جوانان و در حالي كه مسوولان اين وزارتخانه مي‌كوشند تا ظرفيت دانشگاه‌ها را در مقاطع مختلف آن‌قدر توسعه دهند تا صددرصد داوطلبان كنكور در رشته‌‌اي پذيرفته شوند، اما اين رويكرد در برخي موارد، مورد نقد استادان دانشگاه‌ است. برخي از اين افراد به تبديل شدن دانشگاه‌ها به دانشگاه توده‌اي خبر مي‌دهند كه بسياري از افراد، صلاحيت علمي و پايه‌هاي تحصيلي لازم را براي ورود به دانشگاه ندارند و به اين ترتيب، با ورود به كلاس‌هاي درس، سطح علمي دانشگاه‌ها را با افت جدي روبه‌رو مي‌كنند.

از سوي ديگر، در حال حاضر بسياري از دانشگاه‌ها اعم از دولتي، آزاد و... ظرفيت ارائه خدمات رفاهي و دانشجويي را به افراد ندارند و دانشجو با ورود به دانشگاه با حجمي از مشكلاتي چون خوابگاه نامناسب، اجاره‌هاي سنگين مسكن، شهريه‌هاي طاقت‌فرسا، مشكل اياب و ذهاب و... مواجه مي‌شود كه در افت تحصيلي او بي‌تاثير نيست.

استاد بي‌انگيزه

«25 دانشجو روي صندلي‌هاي خشك چوبي نشسته‌اند، استاد ميانسال روي صندلي چرمي لم داده و در حالي كه عينك نيمه خود را بر سر بيني گذاشته با تن صداي يكنواخت و آرام صحبت مي‌كند. يك ساعت و 45 دقيقه به همين منوال مي‌گذرد، يكي به ساعتش نگاه مي‌كند، يكي تصوير استاد را بر تكه كاغذي مي‌كشد، يكي در آخر كلاس پيامك مي‌فرستد، ديگري خميازه‌هاي كشدار امانش را بريده، ديگري سرش خم شده شايد چرت مي‌زند و....> مريم آستان‌پور، دانشجوي سال سوم ادبيات فارسي است مي‌گويد بيش از 90 درصد كلاس‌هايشان خسته‌كننده است و هيچ تفاوتي با دوره دبيرستان ندارد. همراه او حرف‌هايش را تكميل مي‌كند: «وقتي سال اول بوديم، خوره كتاب بوديم، دنبال استاد مي‌دويديم تا جواب سوال‌هايمان را بگيريم. با گذشت 5 ترم احساس مي‌كنم استادان بي‌انگيزه‌تر از ما هستند، وقتي سر كلاس مي‌آيند، به خود زحمت نمي‌دهند مواد درسي را روي وايت‌برد بنويسند. بعضي‌ها حتي به دانشجو نگاه نمي‌كنند. جواب سوال‌ها را با بي‌حوصلگي مي‌دهند، جزوه‌هايشان 7 سال پيش‌ نوشته شده و....» هر چند مستمع، صاحب سخن را بر سر ذوق مي‌آورد، اما به نظر مي‌رسد بعضي از مدرسان دانشگاهي نيز شيوه‌هاي صحيح تدريس را نمي‌دانند و اين مساله در بروز بي‌انگيزگي دانشجويان بي‌تاثير نيست.

علل دروني، علل بيروني

به طور خلاصه، مرور پژوهش‌ها نشان مي‌دهد كه وضعيت افت تحصيلي ناشي از دو دسته عوامل دروني و بيروني است. نبود تناسب بين ظرفيت فعلي دانشگاه‌ها و نيازهاي آتي بازار كار، آشنا نبودن اعضاي هيات علمي با نحوه انتقال درس و ارتباط با موقعيت رشته در بازار كار، مطرح نبودن مسائل پژوهشي و آموزش‌هاي كاربردي در دانشگاه و... از مهم‌ترين عوامل دروني دانشگاه‌ها در افت تحصيلي دانشجويان است.

در اين ميان نبود اميد به آينده شغلي مناسب، كم بودن تعداد كارآفرينان، شهريه‌هاي سنگين دانشگاه‌ها، نبود ارتباط ارگانيك بين دوره‌هاي آموزش متوسطه و دانشگاهي و نبود روحيه رقابت و مشاركت جمعي در اجراي پروژه‌هاي علمي از جمله علل بيروني در اين پديده است.

به هر حال كارگروه وزارت علوم بزودي بايد به نمايندگان مجلس پاسخ دهد كه علت اين افت تحصيلي چيست؛ افتي كه قطعا بار مالي سنگيني به وزارت علوم وارد مي‌كند و بر جايگاه علمي دانشگاه‌هاي كشور بي‌تاثير نخواهد بود.

منبع: جام جم